Per toeval stuitte Schuit tijdens haar studie Taalwetenschap aan de UvA op de Inuit [1]Gebarentaal.
“Wat hetzelfde is, is bijvoorbeeld het gebruik van de ruimte. Je zou misschien verwachten dat de Inuit kleinere gebaren maken in verband met de kou, maar dat is niet zo.” Verder zijn er vooral een aantal belangrijke verschillen aan te wijzen met bekende gebarentalen. Zoals het gebruik van ruimte om werkwoorden te vervoegen. Een dergelijk gebruik van werkwoordsvervoeging komt wel vaker voor, maar dan alleen in stedelijke gebarentalen. Dat zijn gebarentalen in sterk verstedelijkte gebieden, zoals de Nederlandse en Britse Gebarentaal.
De Inuit Gebarentaal deelt de meeste kenmerken met landelijke gebarentalen [4], die in kleinere dorpen gesproken wordt waar een groot percentage dove mensen woont. Maar landelijke gebarentalen kennen over het algemeen geen werkwoordsvervoeging [5]. Schuit heeft er wel een mogelijke verklaring voor. “In tijden dat de Inuit nog nomadisch[6] waren, waren richtingen heel erg belangrijk. Om te zeggen Ik ga naar de jachtvelden bewoog het werkwoord gaan richting de bestaande jachtvelden. Ik denk dat dat het vervoegen van de werkwoorden aanzwengelde en dat daarom later ook andere werkwoorden op die manier gebruikt werden. Niet meer in de werkelijke ruimte maar wel in de gebarenruimte.”
Circulaire tijdsbeleving
Ook andere verschillen hangen nauw samen met de Inuit-cultuur. De beleving van tijd is er bijvoorbeeld anders, vertelt Schuit. “De Westerse wereld ziet tijd als iets lineairs. In alle gedocumenteerde gebarentalen, bewegen gebaren die de toekomst uitdrukken ook naar voren en de die het verleden uitdrukken naar achteren. De Inuit beschouwen tijd als iets circulairs. Dag en nacht volgen elkaar op.”
“In het Inuktitut, de gesproken taal van de Inuit, zijn er ook wel uitdrukkingen die die metafoor weergeven. In de Inuit Gebarentaal zijn er twee gebaren voor lang geleden: de een beweegt naar voren en de andere naar achter. De keuze voor deze gebaren is willekeurig. Ik heb mensen hetzelfde verhaal zien vertellen en de ene keer was lang geleden naar voren en de andere keer naar achter. Overigens bewegen de gebaren voor een dag in de toekomst en een dag in het verleden wel naar rechts versus naar links, dus op een tijdslijn.”
Wit is overal
Ook ontbreken er een paar woorden in de Inuit Gebarentaal die in andere talen meestal wel voorkomen. Zoals aparte woorden voor vader en moeder. De Inuit Gebarentaal heeft één woord voor ouder. En dan is er nog het ontbreken van de kleur wit. Dat is heel opvallend, aldus Schuit: “Als een taal woorden voor kleuren heeft, zijn dat in ieder geval zwart en wit. Daarna komt rood. De Inuit Gebarentaal heeft alleen zwart en rood.”
“Ik denk dat dat komt doordat de taal heel erg contextafhankelijk is. Als je wilt zeggen dat iets wit is dan is er altijd wel iets wits aan te wijzen. Het grootste gedeelte van het jaar ligt er sneeuw. Alleen juni, juli en augustus is het grotendeels sneeuwvrij. Wit is dus altijd aanwezig en daarom is het niet echt noodzakelijk om er een gebaar voor te maken. Het Inuktitut heeft overigens wel een woord voor wit. Die taal is ook minder contextafhankelijk dan de gebarentaal.”
De Inuit Gebarentaal is waarschijnlijk ontstaan uit gebaren die gebruikt werden tijdens de jacht toen de Inuit nog een nomadisch volk waren. Onder deze bevolkingsgroep is een hoger percentage doven. In Zuid-Canada of in Nederland is 1 op de 1000 mensen doof, bij de Inuit in Noord-Canada is dat 6 op 1000.
Bedreigde taal
Het unieke karakter van de Inuit gebarentaal maakt het interessant voor vergelijking met andere gebarentalen. De vastlegging ervan gebeurde nog net op tijd, want Inuit Gebarentaal wordt met uitsterven bedreigd. Dat blijkt alleen al uit de hoge leeftijd van Schuits informanten. “De jongste gebarentaalspreker die ik interviewde was veertig. De anderen waren in de zestig en zeventig. Een van mijn informanten is afgelopen jaar overleden. Toen was het opeens wel heel erg duidelijk dat ik bezig was met het documenteren van een taal die aan het uitsterven was. Want ook de horenden die gebarentaal spraken met die dove persoon zien dan geen noodzaak meer om die taal te gebruiken.”
Dove Inuit kinderen leren tegenwoordig de Amerikaanse Gebarentaal. Amerikaanse Gebarentaaltolken worden speciaal ingevlogen om deze kinderen en hun ouders te ondersteunen. Niet iedereen ziet daarom nog de noodzaak van de instandhouding van Inuit Gebarentaal. Maar met het verdwijnen van de Inuit gebarentaal, verdwijnen ook gebaren voor dieren en planten die de Inuit dagelijks tegenkomen. “Die woorden hebben kinderen nodig om hun eigen omgeving te kennen. Ik ben daarom blij betrokken te zijn bij een klein educatief project, waarbij dove Inuit kinderen in ieder geval die gebaren leren, die uniek zijn voor hun cultuur.” (Bron: kennislink.nl)
